Ο φόβος του τοκετού ή τοκοφοβία ορίζεται ως μια ψυχολογική διαταραχή, που αφορά γυναίκες εγκυμονούσες αλλά και γυναίκες στην αναπαραγωγική ηλικία. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο φόβος για τον τοκετό είναι ένα ανθρώπινο και φυσιολογικό συναίσθημα καθώς ο τοκετός, ειδικά για τις πρωτοτόκες, είναι κάτι άγνωστο. Ωστόσο, όταν ο φόβος είναι τόσο έντονος που επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα της γυναίκας, τότε θεωρείται παθολογικός και συνήθως χρειάζεται ψυχολογική/ή και ψυχιατρική υποστήριξη (συχνότητα 6% – 10% των εγκύων). Η τοκοφοβία είναι μια κατάσταση, όπου η γυναίκα δυσκολεύεται να αποδεχτεί την εγκυμοσύνη της ενώ είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί πρόκληση τοκετού λόγω παράτασης της κύησης (δεν ξεκινάει από μόνος του ο τοκετός). Επιπλέον, φαίνεται ότι όσο πιο έντονος είναι ο φόβος, τόσο πιο μεγάλη η πιθανότητα να επιλέξει μια γυναίκα προγραμματισμένη καισαρική τομή.
Ο φόβος του τοκετού έχει μεγαλύτερη συχνότητα στις πρωτοτόκες ενώ φαίνεται ότι η ένταση του φόβου αυξάνει μετά τις 21 εβδ κύησης. Η τοκοφοβία στις πολυτόκες μπορεί να σχετίζεται με προηγούμενη τραυματική εμπειρία τοκετού, προηγούμενη καισαρική τομή, χρήση εμβρυουλκού, παρατεταμένη διάρκεια τοκετού, επείγουσες μαιευτικές παρεμβάσεις.
Οι επαγγελματίες υγείας (μαία/μαιευτήρας) οφείλουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν κατά την λήψη του ιστορικού αλλά και στις συναντήσεις με την γυναίκα, για τους παράγοντες που προδιαθέτουν σε εμφάνιση τοκοφοβίας. Επίσης, είναι σημαντικό να συστήνουν στις εγκύους να αποφεύγουν να εκτίθενται σε αρνητικές ή τρομακτικές εμπειρίες τοκετού, καθώς οι εμπειρίες αυτές μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα του άγχους.
Κύριοι προδιαθεσικοί παράγοντες τοκοφοβίας είναι ο προγραμματισμός του τοκετού σε ξένη χώρα, ιστορικό κακοποίησης/βίας (σεξουαλικής, σωματικής, συναισθηματικής), ιστορικό ψυχιατρικής θεραπείας, κατάθλιψης ή αγχωδών διαταραχών, ιστορικό δύσκολης σύλληψης, φόβος τοκετού από την εφηβεία.
Επιπλέον, η ηλικία της μητέρας (άνω των 40 ετών), χαρακτηριστικά προσωπικότητας (χαμηλή αυτοεκτίμηση, κλειστότητα/μοναχικότητα), το χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, η ανεργία, η έλλειψη κοινωνικού δικτύου στήριξης και η κακή σχέση με τον σύντροφο, αποτελούν παράγοντες που μπορούν να εντείνουν τον φόβο και το άγχος της εγκυμονούσας.
Τα συναισθήματα έντονου φόβου και άγχους αναγνωρίζονται ως σήμα κινδύνου από το σώμα, οπότε και παράγονται υψηλά επίπεδα κορτιζόλης και κατεχολαμινών. Όταν αυτά τα συναισθήματα παραμένουν για μεγάλο διάστημα, μπορεί να μειωθεί η αιματική ροή προς το έμβρυο και αυξάνει η πιθανότητα για υπολειπόμενη ανάπτυξη (έμβρυα πιο μικρά σε σχέση με την εβδομάδα κύησης), προωρότητα, χαμηλού βάρους νεογνά.
Η τοκοφοβία, αφορά κυρίως τον φόβο για τον πόνο, τον φόβο ότι δεν θα είναι αρκετά δυνατές για να αντέξουν τις συστολές ή και να σπρώξουν, τον φόβο απώλειας ελέγχου κατά τον τοκετό, αλλά και τον φόβο μήπως χρειαστούν παρεμβάσεις, όπως περινεοτομή, εμβρυουλκός, επισκληρίδιος αναλγησία, καισαρική τομή. Άλλες γυναίκες φοβούνται ότι θα απειληθεί η υγεία του εμβρύου ή και η δική τους, φοβούνται τυχόν ελλιπή στήριξη ή μη φιλική συμπεριφορά από το προσωπικό του μαιευτηρίου. Έντονο φόβο επίσης προκαλεί και η σκέψη της αλλαγής της ζωής τους από τον ερχομό του παιδιού. Το τι φοβάται μια γυναίκα μπορεί να αλλάζει καθώς η κύηση προχωρά. Μετά τον τοκετό η τοκοφοβία μπορεί να δυσκολέψει τον δεσμό μαμάς – νεογνού, τον θηλασμό, την σχέση με τον σύντροφο ή και να οδηγήσει σε κατάθλιψη.
Είναι σημαντικό η μαία να κάνει κάποιες συναντήσεις με την γυναίκα στην διάρκεια της κύησης, προκειμένου να υπάρχει ο χρόνος να εκφραστούν οι επιθυμίες και τα συναισθήματα για τον τοκετό. Οφείλει να γνωρίζει τους προδιαθεσικούς παράγοντες για τοκοφοβία αλλά και να μπαίνει σε υποψία όταν η γυναίκα έχει έντονη επιθυμία για προγραμματισμένη καισαρική τομή.
Όταν μια γυναίκα εκφράζει έντονο φόβο στην μαία, οφείλει να συζητήσει μαζί της, να προσφέρει ενημέρωση και συμβουλευτική και φυσικά να συστήσει ψυχολογική υποστήριξη. Επίσης, είναι σημαντικό να ενθαρρύνει την συμμετοχή σε ομάδες προετοιμασίας για τον τοκετό καθώς φαίνεται ότι η ενημέρωση και οι τεχνικές χαλάρωσης που προσφέρουν οι ομάδες σε συνδυασμό με την ψυχολογική υποστήριξη, μειώνουν τα επίπεδα του άγχους και βελτιώνεται η καθημερινότητα των γυναικών με συνακόλουθα οφέλη για την κύηση, τον τοκετό και την λοχεία. Η επιτυχής αντιμετώπιση της τοκοφοβίας, δεν σημαίνει επιλογή φυσιολογικού τοκετού, αλλά σωματική και ψυχική υγεία των γυναικών στην κύηση και την λοχεία, θετική εμπειρία τοκετού κι αίσθημα ικανοποίησης από την απόφαση που θα πάρουν για τον τρόπο τοκετού, μετά από πλήρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση.
